Η ζωή μου. Αγώνες και αγωνία για την αλήθεια

Η αυστηρότητα όμως και η δικαιοσύνη ενός καθηγητή πανεπιστημίου (αλλά και των δύο άλλων βαθμίδων εκπαίδευσης), για να μην προκαλούν διαμαρτυρίες, ατομικές ή συλλογικές, επιβάλλουν πολύ περισσότερο χρόνο δουλειάς, πράγμα που ο γράφων το θεωρεί βασικό καθήκον κάθε διδάσκοντος. Έτσι όλα τα χρόνια υπήρξε μόνο μία διαμαρτυρία από μία φοιτήτρια, υπόθεση στην οποία έχω αναφερθεί (σ. 286). Συμπερασματικά, απ’ όλη τη συμπεριφορά των φοιτητών και πριν από την αφυπηρέτησή μου και προπάντων μετά απ’ αυτήν, έκρινα ότι οι φοιτητές είναι διαθέσιμοι για μεγαλύτερες προσπάθειες, αρκεί να τους εξηγείται ότι αυτό είναι προς το συμφέρον τους και ότι αυτός που τους το ζητεί χάνει μέρος σημαντικό από τον χρόνο, τον οποίο θα μπορούσε να διαθέσει για δική του εργασία και ότι αυτό γίνεται από συναίσθηση του καθήκοντός του απέναντι στους διδασκομένους. Ταυτόχρονα κρίνεται απαραίτητο ν’ αποδεικνύει ο δάσκαλος με την όλη συμπεριφορά του ότι έχει θέσει τον εαυτό του σε μια προσπάθεια να δουν οι μαθητές του περισσότερο φως, χωρίς βέβαια να διεκδικεί κι αυτή η προσπάθεια, όπως και κάθε άλλη, το αλάθητο.

 Το συμπέρασμα που μπορεί να συναχθεί απ’ όλα αυτά είναι ότι ο άνθρωπος έχει δύο ροπές, μία προς το καλό και μία προς το κακό. Αποδεικνύεται λοιπόν ότι η ροπή προς το κακό είναι πολύ ισχυρή κι αυτό το είχε υποπτευθεί –τουλάχιστον– ο Θουκυδίδης, όταν έγραφε ότι τα ίδια θα επαναλαμβάνονται, όσο η φύση του ανθρώπου παραμένει η ίδια. Μετά από δυόμισι χιλιετίες αποδεικνύεται ότι παραμένει η ίδια και ότι οι θρησκείες και οι ιδεολογίες λίγο ή καθόλου δεν μπορούν μόνιμα και σταθερά να επηρεάσουν τον άνθρωπο, αφού και οι λεγόμενοι οπαδοί της θρησκείας της αγάπης, του Χριστιανισμού, πρωτοστατούν στα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητος. Το μόνο που απομένει είναι να ενστερνιστεί κανείς την άποψη ότι άλλο είναι οι θρησκείες και οι ιδεολογίες και άλλο οι λεγόμενοι ή φερόμενοι ως φορείς αυτών, γιατί οι τελευταίοι συχνά πράττουν τα εντελώς αντίθετα απ’ ό,τι πρεσβεύουν οι θρησκείες, τις οποίες προσποιούνται ότι ασπάζονται, ενώ στην πραγματικότητα το μόνο που πράττουν είναι να τις ευτελίζουν.